Học trái ngành có làm Business Analyst được không?

Cơn sốt nhân lực ngành IT nói chung và vị trí Business Analyst (BA) nói riêng đang khiến rất nhiều người tò mò, tìm hiểu về công việc này. Không chỉ thấy trên cộng đồng mạng, một số người bạn cũng từng hỏi mình: “Học trái ngành có làm BA được không?”

Chỉ với vài cú click chuột, bạn có thể tìm thấy từ internet câu trả lời là “Có” kèm theo một danh sách kỹ năng mà bạn cần có ngoài tấm bằng đại học. Những chia sẻ đó không sai nhưng mình nhận thấy phần đa trong số chúng được dịch lại từ bộ Competency Model của IIBA – và vì thế chúng thiên về lý thuyết, khó áp dụng ngay. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một góc nhìn khác, có thể không mới nhưng mình tin là thực tiễn hơn cho con đường trở thành một BA. Nào, chúng ta cùng bắt đầu với một câu hỏi nhé!

Học ngành nào là đúng để trở thành Business Analyst?

Khi các bạn nghĩ rằng “Tôi học trái ngành BA” thì chắc hẳn các bạn sẽ có trong đầu một vài ngành bậc đại học mà chúng sinh ra để dạy bạn cách làm BA đúng không? Có phải là ngành IT không, cụ thể là bằng Software Engineering hoặc Management Information System? Mình cho rằng không có tấm bằng đại học “tốt” nào lại dạy bạn theo cách đó. Khác với trường dạy nghề – nơi hướng dẫn bạn làm thuần thục một công việc cụ thể, đại học là nơi cho bạn nền tảng kiến thức và phương pháp luận để giải quyết các vấn đề gặp phải. Dù chương trình học có thực tiễn cơ nào, đại học không thể và không nên dạy bạn tất cả kỹ năng của một công việc cụ thể.

Khi theo học tại ngành Software Engineering tại trường Đại học FPT, môn Algorithms & Data Structures giúp mình hiểu về cách tối ưu hệ thống phần mềm nhưng nó không cho mình biết cách để giải thích cho non-tech stakeholders cũng hiểu được. Hay như môn Human Computer Interaction nói cho mình rất nhiều principals trong thiết kế nhưng nó tuyệt nhiên không dạy mình bất cứ một công cụ vẽ wireframe trứ danh nào.

Tuy nhiên, tích cực mà nói, ngành học của bạn cũng có thể đã trang bị cho bạn những kỹ năng BA mà bạn chưa để ý tới. Ví dụ, việc học ngành báo chí ắt hẳn sẽ cho bạn trải nghiệm phỏng vấn đáp viên để khai thác thông tin cho một bài báo nào đó. Kinh nghiệm này chính là một phần nền tảng của nghiệp vụ lấy yêu cầu đối với BA.

Tóm lại, bất kỳ công việc nào cũng là tổ hợp của một bộ kỹ năng – điều mà bằng đại học không thể bảo đảm hết. Vì thế, học ngành nào cũng có thể trở thành BA được, chỉ cần bạn cố gắng. Và nếu bạn nghĩ chỉ cần học một ngành đại học nhất định sẽ trở thành BA, bạn chưa phù hợp để theo đuổi công việc này!

Vậy làm sao để biết bộ kỹ năng cần có của một BA?

Hay sâu xa hơn một chút: Ai/cái gì quyết định người BA phải có kỹ năng này, kỹ năng kia vậy các bạn? Nhà tuyển dụng! Đây đơn giản là một cuộc trao đổi giữa năng lực và thu nhập. Cầu nối phổ biến và có lẽ cũng là đơn giản nhất để hiểu nhà tuyển dụng cần gì chính là thông qua mô tả công việc – Job Description (JD). Dưới đây là 3 bước đơn giản để bạn tự tìm ra bộ kỹ năng cần có của BA hay bất kỳ vị trí trong ngành nghề nào khác.

Bước 1: Thu thập JD của 30 tin tuyển dụng ở vị trí mong muốn

Có hai điều mà mình muốn giải thích thêm ở đây.

Thứ nhất, con số 30 chỉ mang tính chất tương đối. Bạn hoàn toàn có thể chọn số lượng JD khác nhưng mình khuyên là không nên dưới 10 hoặc trên 50 cái. Lý do là vì ngoài kia có kha khá JD kém chất lượng, copy & paste, đọc ít thì không đủ mẫu, mà đọc nhiều thì sẽ thấy JD lặp đi lặp lại.

Thứ hai, bạn có thể kèm theo Seniority Level (Junior, Senior, etc) khi tìm kiếm vị trí. Tuy nhiên, bạn cần nhớ rằng mỗi tổ chức có một hệ thống quy định cấp bậc khác nhau, thậm chí là không có. Một bạn Junior BA ở công ty A có thể có trình độ tương đương Mid-level ở công ty B. Bạn có thể đa dạng hóa thể loại công ty để tránh rơi vào một nhóm thông tin duy nhất, ví dụ lấy JDs từ công ty vốn nhà nước, liên doanh, startups, etc.

Bước 2: Tổng hợp các kỹ năng/chứng chỉ được yêu cầu

Vì mình là người rất thực dụng nên lời khuyên của mình là các bạn chỉ cần quan tâm với phần Required Skills ở mỗi JD. Các bạn ghi lại các kỹ năng và tần số xuất hiện của chúng, nếu được thì chi tiết tần suất ở từng mức lương. Các phần khác như ưu tiên về số năm kinh nghiệm, hiểu biết về một domain là yếu tố cần trải nghiệm thực tế và sẽ được bàn tới ở một bài viết khác.

Điểm quan trọng ở bước này là các bạn cần nhóm các kỹ năng tương đồng với nhau. Ví dụ “Good UI/UX knowledge/experience” và “Experienced with UI/UX” có thể quy về kinh nghiệm làm việc với thiết kế, trải nghiệm người dùng. Tuy nhiên, bạn cũng không cần cố ghép các kỹ năng lại với nhau. Một công việc nổi tiếng “việc nhẹ lương cao” thì đương nhiên cần biết nhiều thứ rồi hehe.

Bước 3: Sắp xếp và chọn lọc các kỹ năng quan trọng nhất

Trừ khi bạn muốn chọn lối đi riêng, nếu không thì hãy sắp xếp các kỹ năng theo tần số suất hiện từ cao xuống thấp nhé. Bạn có thể đã tốt ở một số kỹ năng, có thể chưa có một vài cái. Điều quan trọng ở đây là bảng xếp hạng này cho bạn một cái nhìn tổng quan về thứ mà các nhà tuyển dụng tìm kiếm. Nếu ở bước trước, bạn thu thập cả thông tin về mức lương, bạn thậm chí sẽ biết được đâu là kỹ năng sẽ giúp bạn trở thành ứng viên nổi bật.

Có một điểm mà cách làm này sẽ khó thỏa mãn bạn – đó là tìm ra những kỹ năng/công nghệ đang hot hay trending. Lý do, theo mình, là vì thị trường lao động luôn thay đổi nhanh, yêu cầu tuyển dụng ở mỗi công ty, mỗi giai đoạn vì thế rất khác nhau. Mình không giới hạn lượng kiến thức các bạn có thể học, mình chỉ nêu ra cách tìm các kỹ năng trọng tâm, giúp các bạn biết cách hoàn thành tốt công việc dù ở môi trường nào!

Tóm lại, top 10 kỹ năng hàng đầu cho vị trí IT BA tại Việt Nam là?

Thông thường, câu trả lời của mình sẽ là: “Bạn tự Google đi”, hoặc đúng hơn là “Bạn tự your-favourite-search-engine đi” haha. Nhưng mình ngán ngẩm với các danh sách kỹ năng mà một số trang mạng đề cập: Kỹ năng giao tiếp, Kỹ năng công nghệ, Kỹ năng phân tích, etc. Vậy nên, dưới đây sẽ là danh sách 10 kỹ năng mà mình tin (và đã kiểm chứng) rằng các công ty sẽ sẵn sàng thuê bạn về.

Nào, tại sao lại phải là vị trí IT BA, chứ không phải BA thông thường? Tại sao phải là ở Việt Nam chứ không phải ở Mỹ? Tại sao mình vẫn khuyến khích các bạn tự thực hiện 3 bước mình nếu phía trên thay vì dùng ngay bảng kết quả của mình?

Tại vì có rất nhiều ngành nghề khác có vị trí BA ngoài ngành IT. Vì kỹ năng tiếng Anh hay ngoại ngữ nói chung dù rất được trọng dụng ở Việt Nam nhưng lại là kỹ năng hiển nhiên phải có nếu bạn tìm việc trên đất Mỹ. Vì chỉ có bạn mới biết chính xác đâu là công việc mà mình hướng tới. Tuy nhiên, nếu bạn chỉ đang tìm hiểu về nghề BA và không quá bận tâm tới những claim qualifications của mình thì bảng top 10 này sẽ hoàn toàn phù hợp nhé haha.

Sau tất cả, mình khẳng định học ngành gì thì cũng làm Business Analyst được và đã ghi ra một “nồi” những kỹ năng bạn cần có. Nhưng học thế nào thì mình chưa có nói! Bài viết tiếp theo sẽ giải quyết vấn đề này nên bạn nhớ đăng ký nhận thư và đón đọc nha.